هشتمین نشست از سلسله نشستهای تخصصی نخستین همایش ملی مرجعیت علمی؛ با موضوع «مرجعیت علمی در حوزه علوم انسانی» برگزار شد
تاریخ انتشار: 1402/08/13
به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، هشتمین نشست از سلسله نشستهای تخصصی نخستین همایش ملی مرجعیت علمی؛ با موضوع «مرجعیت علمی در حوزه علوم انسانی» به ریاست دکتر داود حسینپور، معاون پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی و با حضور دكتر سيدسروش قاضينوري، رييس مركز تحقيقات سياست علمي كشور و دبیرعلمی همایش و سخنراني برخي از اساتيد برجسته دانشگاه علامه طباطبائي به ميزباني اين دانشگاه در تاريخ 9 آبان 1402 برگزار شد.
در ابتداي نشست دكتر داوود حسينپور به سابقه طولاني مبحث «مرجعيت» در دنيا از سال 1945 اشاره كرد و افزود: در كشور ما اولين بار مقام معظم رهبري در سال 1384 و تحت عنوان «مرجعيت علمي دانشگاهها» آن را مطالبه نمودهاند.
وی همچنين براي دستيابي به يك توصيه سياستي در حوزه مرجعيت در علوم انساني و اجتماعي پاسخ به چهار سوال مستخرج از جميع تحقيقات صورت گرفته در اين حوزه را لازم دانست كه عبارتند از:
- مرجعيت علمي در حوزه علوم انساني و اجتماعي به چه معناست؟
- ابعاد و مؤلفههاي مرجعيت علمي در حوزه علوم انساني و اجتماعي چيست؟
- چه الزاماتي وجود دارد كه ما به سمت مرجعيت علمي برويم؟
- چالشهاي مرجعيت در حوزه علوم انساني و اجتماعي چيست؟
در ادامه دكتر سيدسروش قاضينوري رييس مركز تحقيقات سياست علمي كشور و دبیرعلمی همایش به توضیحاتی در مورد نخستین همایش ملی مرجعیت علمی پرداخت. وی اشاره داشت كه به رغم اينكه موضوع مرجعيت از سال 1384 مطالبه رهبري بوده است و ايشان مكرراً بر اين موضوع تأكيد داشتهاند و اینکه تقریباً در تمام اسناد فرادستی حوزه علم و فناوری بحث مرجعیت علمی مطرح شده است اما تاكنون حق موضوع ادا نشده است.
وی در ادامه افزود: دفتر نشر آثار مقام معظم رهبري پيگير اين مطالبه رهبري (يعني مبحث مرجعيت علمي) از نهادهاي مختلف بودند و در جلسهاي كه با حضور روساي دانشگاهها برگزار شد، مركز تحقيقات سياست علمي كشور مسئوليت دبيرخانه اين همايش را عهدهدار شد. همچنين در ادامه به اقدامات مركز تحقيقات سياست علمي كشور در راستاي برگزاري هرچه بهتر اين همايش اشاره کرد.
دكتر پيام حنفيزاده به دو قرائت از مرجعیت اشاره كرد که اول قرائتي سطحينگر، كه در آن يك كشور ميخواهد در همه حوزههاي علوم انساني پيشرو باشد، كه مسلماً محقق نخواهد شد و دوم مشاركت در گفتمان جهاني علم، يعني كشوري داراي تحقيقاتي اثرگذار و ارزشمند كه نتوان به راحتي از آن گذشت. وی همچنین در ادامه به دو نوع تحقيق يعني دنبالهرو و پيشرو اشاره كرد و افزود: در مرجعيت علمي به تحقيقات و محققان پيشرو نياز داريم. براي تحقق اين امر به دانشمنداني نيازمنديم كه خود را وقف علم كنند.
همچنين دكتر سيد مهدي الواني چهره ماندگار در مدیریت دولتی، مرجعيت علمي را فرايندي توصيف كردند كه به طور طبيعي خود را نشان ميدهد و عدهاي به فردي به عنوان مرجع مراجعه ميكنند و نيازمند مكانيزم نيست. ايشان تأكيد داشتند كه بايد سعي كنيم كساني را پرورش دهيم كه محل رجوع باشند. وی همچنین افزود: در تعيين معيارها بايد به اين نكته دقت كرد كه “چطور معيارهاي بد آرمانهاي خوب را خراب ميكنند؟“ مثلاً به مقالات بد ارجاع داده ميشود و آن را مورد نقد قرار ميدهد اما آن مقاله بد، ارجاع زيادي گرفته لذا در استفاده از اين معيار بايد دقت داشت.
دكتر عباس عباسپور بر ظرفيت غني اثربخشي علوم انساني و اجتماعي در حل مسائل كشور تأكيد كرد و گفت: نبايد اين ظرفيت دستكم گرفته شود؟ در دنيا بخش عمدهاي از مسائل، ريشه در تفاوت ميان علوم موفق و سخت، و علوم ناموفق و نرم دارد. حتي در زمينه تخصيص بودجه در كشورهاي توسعه يافته مشاهده ميشود كه از 30 دلار تنها يك دلار به علوم انساني و 29 دلار به علوم سخت اختصاص داده ميشود. وی در ادامه با مطرح نمودن سوالاتي كه جهت ابهام زدايي از مبحث مرجعيت علمي پاسخ به آنها را لازم دانستند در نهايت اشاره كردند كه بعضاً سياستهاي موجود، مغاير و مانع تحقق مرجعيت علمي است.
دكتر مجتبي عبدخدائي نیز در ادامه این نشست تمركز بر مزيتهاي نسبي را لازمه تحقق مرجعيت علمي دانست و افزود: ما در فضاي اسلامي به سر مي بريم و مباحث اسلامي به علوم انساني بسيار نزديك است كه اين ميتواند مزيت ما باشد. همچنين ايشان با اشاره به اينكه فلسفه علم در توليد علم نقش بسزايي دارد به عملكرد ضعيف كشور در زمينه فلسفه علم و نظريهپردازي پرداختند.
وی در خصوص ارتباط علم با سياستگذاري افزود: اگر سياستگذاري به علم و به مرجعيت علم قائل نباشد، دچار نوعي از انتزاعيگري و سرخوردگي در محافل علمي ميشود. ايشان در ادامه به لزوم آزادي فضاي دانشگاه و توجه بر بنيان اجتماعي دانشگاه پرداختند و در نهايت به اخلاق علم اشاره كرد.
دكتر ابراهيم برزگر ادامه داد: مرجعيت به معناي پيشگامي است و اين پيشگامي معطوف به قياس با ديگري است و من پس از نگارش سه عنوان كتاب در ارتباط با این موضوع و ارائه نظريه “حركت و ضد حركت“، استعاره «صراط و راه» را براي اين موضوع مناسب ميدانم. همچنين ايشان اشاره كردند كه پيشگام بودن يعني جلوتر بودن از بقيه در يك مسير و افزودند: مسير مد نظر دانشگاه علامه حوزه علوم انساني و اجتماعي است ولي بايد آن بقيه كه قرار است از آنها جلوتر باشد نيز مشخص باشند. آيا دانشگاههاي ايران مدنظر است يا منطقه يا كل جهان؟ در نهايت ايشان بر ايجاد شرايط مناسب براي رقابتي سالم و آزاد تأكيد كردند.
دكتر سيدمحمدحسن مومني مرجعیت را نتیجه عالم شدن دانست. وی همچنین شاره کرد که سنجش تعاملات در نشریات علمی فاقد استاندارد لازم بوده و برای نیل به مرجعیت علمی برطرف شدن این شکل امری ضروری است.
وی در ادامه دستیابی به مرجعیت علمی را در پرتو مهندسی و معماری مناسب ساختار ممکن دانست و در انتها اشاره کرد که یکی از پیش بایسته های مهم بحث مرجعیت پذیرش تکثر تفکرات در زیست بوم فرهنگی خودمان است.
دكتر حسين ملانظر در ادامه ضمن اشاره به اینکه بايد از مقالهنويسي صرف به بُعد عمل رفت گفت: مرجعيت بدون حركت و عمل بدست نميآيد. وی همچنين ضمن گلايه از مانع تراشيها بر سر راه افراد پيشرو در هر حوزهاي، بر لزوم حمايت از اين افراد تأكيد كرد و در نهايت افزود: نميتوان در همه حوزهها مرجعيت داشت ولي حداقل ميتوان قدردان و حامي مرجعهاي حاضر بود.
دكتر ابوالقاسم فاتحي دهاقاني با بيان اينكه “علم مالکیت خصوصی ندارد“ گفت: مرجعيت علمي اعطايي نيست و ظاهرشدني است، ذات مرجعيت علمي با آزاد انديشي (و نه ولنگاري) گره خورده است، علم را نبايد در ساختارهاي بوروكراتيك محصور كرد، مرجعيت علمي بايد با مسائل اجتماعي پيوند داشته باشد.
دكتر علی خاکساری رفسنجانی از دیگر سخنرانان این نشست گفت: ارجاع دريافت كردن يعني مرجع شدن. بسياري از اساتيد مرجع هستند و به آنها ارجاع ميشود. بايد بر اين نكته تأكيد شود كه در حال حاضر مرجع زياد داريم. اگر اساتيد ما در دانشگاه كه جزو 2% برتر جهان هستند، مرجع نيستند، پس چه كسي مرجع است؟
وی اشاره كرد: مرجعيت براي فرد است و دانشگاه نميتواند مرجع باشد. وي بر تمركز بر داشتهها و مزيتهاي نسبي تأكيد كرد. همچنين در خصوص اهميت ارتباطات بينالمللي در مرجعيت علمي بيان كرد که چگونه ميتوان مرجعيت علمي داشت و مرزهاي علمي را گسترش داد وقتي با جهان ارتباط نداريم؟
دكتر هادي خانمحمدي در ادامه نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: آنگونه كه از منابع به نظر ميرسد مرجعيت علمي از جنس روششناسي نيست و از جنس سياستگذاري است. وی حاكم شدن نگرش سيستمي را لازم دانسته و در اين خصوص اين پرسش را مطرح كرد كه چه نوع ارتباط سيستمياي بين نظام علمي و نظام اجرايي بايد وجود داشته باشد؟ همچنين در خصوص اصلاح ساختار نیز گفت: ساختار رفتار ما را تعيين ميكند. آيا «آييننامه پايه تشويقي» و «نظام ارتقا اعضاي هيئت علمي» ما را به مرجعيت ميرساند؟
در پایان این نشست حاضرین در جلسه به بحث و تبادل نظر پرداخت.