اخبار » نشست مجازی تراز تجاری یا تراز فناوری؟ برگزار شد
نشست مجازی تراز تجاری یا تراز فناوری؟ برگزار شد
تاریخ انتشار: 1400/11/30
به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، نشست تخصصی با عنوان “تراز تجاری یا تراز فناوری” به همت گروه تأمین مالی و اقتصاد علم، فناوری و نوآوری با مشارکت انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران و انجمن اقتصاددانان ایران در تاریخ ۲۵/۱۱/۱۴۰۰ در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد. در این نشست دکتر سعید زرندی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و معاون اسبق وزارت صمت، دکتر کامران باقری، مدرس دانشگاه و عضو هیأت مدیره انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران و دکتر زهرا سعیدی، عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا بعنوان سخنران و دکتر بهروز شاهمرادی بعنوان دبیر نشست حضور داشتند.
در ابتدا دکتر بهروز شاهمرادی عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور پس از بیان خیر مقدم به حضار در جلسه و تشکر از همکاری انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران و انجمن اقتصاددانان ایران، مبحث “تراز تجاری یا تراز فناوری”، را به عنوان مفهومی نوین در عرصه ملی و بین المللی معرفی کرد و ضرورت بررسی چگونگی تحقق آن را بیان نمود. دکتر اندایش رئیس انجمن اقتصاددانان ایران نیز در ابتدای نشست ضمن اظهار اهمیت موضوع از بُعد مسائل اقتصادی از دست اندرکاران برگزاری نشست قدردانی نمود.
در ادامه دکتر بهروز شاهمرادی با بیان اینکه تراز تجاری یکی از شاخص های عملکرد اقتصادی کشورهاست و ضمن ارزشمند بودن شاخص تجاری مثبت برای یک کشور به ذکر این نکته پرداخت که آیا عملکرد اقتصادی کشوری را که با صادرات نفت (خام فروشی) و کالاهای مشابه به تراز تجاری مثبت دست یافته است می توان با عملکرد اقتصادی کشوری که از طریق صادرات انواع فناوری به این مقصود نایل شده است برابر دانست؟ و آیا اکتفا به تحقق تراز تجاری مثبت از هر طریق صحیح است؟ لذا ایشان بکارگیری شاخصی دیگر تحت عنوان شاخص تراز فناوری پیشنهاد دادند که شاخصی مناسب تر از شاخص تجاری می باشد. در این حالت، تراز مثبت در صادرات، متعلق به کشورهایی است که صادرات محصولات با فناوری بالاتر از واردات آنها پیشی میگیرد. وی در ادامه به این موضوع پرداخت که کشورهای توسعه یافته هم دارای تراز تجاری مثبت و هم تراز فناوری مثبتی هستند این درحالی است که کشور ایران علیرغم برخورداری از تراز تجاری مثبت دارای تراز فناوری پایینی است. براساس بررسی های انجام شده یکی از دلایل عدم تبیین صحیح اقتصاد و عدم توسعه یافتگی در کشورهایی همچون ایران، رجوع به این شاخص ها بدون در نظرگرفتن شاکله هر یک از آنهاست.
در ادامه دکتر سعید زرندی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی از منظر سیاست توسعه صنعتی به این مسئله پرداخت و ضمن بیان اینکه چیدمان منطقی واردات و صادرات هنوز عملیاتی نشده است، تحولات ساختار تولید (جایگزینی محصولات با ارزش افزوده بالا با ارزش افزوده پایین) را مهمترین معیار توسعه معرفی نمود. تکمیل زنجیره های ارزش با تصویب اولویت های صنایع منتخب کشور در دولت و انتشار اسناد سیاستی مبتنی بر آنها، یکی از راهکارهایی بوده که در وزارت صمت مورد پیگیری مداوم بوده است که لازمه آن نیز بررسی و تعریف پیچیدگی اقتصادی در شکل گیری تولید دانش بنیان است. معاون اسبق وزارت صمت معتقد بودند که مفهوم تله درآمد متوسط در سیاست توسعه صنعتی امکان رشد نسبی برای کشورها را میسر می سازد ولی راه نجات از این تله، تمرکز فناورانه و تولید محصولات دانش بنیان می باشد. همچنین اجرای قانون صادرات نیمه خام که توسط وی مطرح گردید از جمله تغییرات سیاستی در راستای تکمیل سطوح زنجیره های ارزشی بوده است. در ادامه وی به سه سطح سیاست های صنعتی شامل سیاست های افقی (کشورهای با اقتصاد باز)، سیاست های منتخب (انتخاب جامعه هدف) و سیاست های حضور در زنجیره ارزشی جهانی و منطقه ای (جامع تر) اشاره کرد و گفت لازمه اجرای سیاست های زنجیره ای، بازتعریف موضوعات فناورانه و بحث تولیدات دانش بنیان در کشور است.
دکتر کامران باقری، مدرس دانشگاه و عضو هیات مدیره انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران، از مشاوران و مدرسان حوزه مالکیت فکری و مدیریت نوآوری نیز با رویکرد تخصصی فناوری و نوآوری به تبیین مسئله پرداخت و در ابتدای سخنان خود به تشریح و تاثیر چهار روند بیرونی از جمله نقش نرم افزار در برابر سخت افزار، بستر اینترنت و افزایش سهم خدمات اقتصادی، پیچیدگی فناوری و نوآوری باز و سرعت تحولات فناوری و در نهایت سیستم غیرمتمرکز بانکی که در تثبیت جایگاه اقتصاد دانش بنیان بر اکوسیستم های جهانی تاثیر بسزایی دارند اشاره کرد. افزون بر این بر مداخله دو عامل درونی تحریم ها و کاهش ارزش پول ملی در محدودیت و بازداشتن ورود شرکت های دانش بنیان به اکوسیستم های نوین در حال شکل گیری تأکید کرد و بدین ترتیب چهار عامل بیرونی و دو عامل درونی که باعث ترغیب فعالیت شرکت های دانش بنیان اقتصادی در بازار خارج از کشور شده است را معرفی نمود و اهمیت توجه سیاستمداران و برنامه ریزان فناوری و نوآوری را به این شکاف دانشی و ماهیت تغییرات حاصل شده در حوزه صنعت روشن ساخت.
دکتر زهرا سعیدی، عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا از منظر اقتصاد بین الملل عارضه یابی دستیابی به تراز فناوری مثبت را مورد تاکید قرار داد و موانع رقابت پذیری انواع بنگاه ها و شرکت های دانش بنیان در عرصه جهانی را تزریق درآمدهای حاصل از نفت دانست و تنها عامل رسیدن به تراز تجاری مثبت در سال های اخیر را بهره گیری از صنعت نفت در برابر ناتوانی فعالیت بنگاه ها به دلیل سطح نامطلوب تنوع فناوری معرفی نمود. عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا انجام تعدیلات لازم همچون تعدیل نرخ ارز، برای تولیدکننده های داخلی را قبل از هر اقدامی مهم تلقی کرد و افزود “تراز فناوری” به کنترل نوسانات بازار ارز کمک می نماید.
در ادامه دکتر سعیدی افزود مطالعات تجربی و نظری نشان می دهد گرایش استراتژی کشورها به سمت تجارت باز و آزاد و تعامل با بازارهای جهانی است و درنتیجه رشد و توسعه سرمایه گذاری اقتصادی را رقم می زند. البته نمود آثار منفی تجارت باز برای کشورهایی با اقتصاد تک محصوله بیشتر است و مستقیما نتایج آن محصول بر اقتصاد کشور اثرگذار خواهد بود و آسیب پذیری بیشتری را همراه خواهد داشت. لذا متنوع سازی تراز تجاری بخصوص در بخش صادرات می تواند ضمن کاهش فشارهای بین المللی، سهم تاثیرگذار هر یک از محصولات بر نوسانات بازار ارز را کاهش دهد و با تقویت منابع سایر بخش ها در بلندمدت رشد باثبات و پایدارتری را برای کشور به ارمغان آورد. همچنین تغییر تقاضای مصرف کننده به سمت محصولات فناورانه در سطح بین المللی نیز مسئله دیگری است که می توانند توازن بیشتری با رشد درآمد جهانی پیدا کنند و در آینده توسعه پایدار را تحقق بخشند.
در دور دوم نشست، دکتر شاهمرادی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با اشاره به عدم وجود شاخص جهان شمول مشخص در خصوص سنجش داده های خدمات فناورانه گفت حتی رصد تولید کننده واقعی محصول صنعتی در کشور نیز با دشواری امکان پذیر است. همچنین تولید محصولات فراگیر توام با دانش و مهارت اندک داخلی در مقابل دانش فناورانه نکته دیگری بود که وی بدان اشاره کرد.
دکتر باقری نیز در تکمیل مباحث مطرح شده به ضرورت توسعه صنعتی مبتنی بر فناوری و نوآوری اشاره نمود و گفت با در نظر گرفتن به اکوسیستم شرکت های دانش بنیان و رفع موانع شکل گیری آنها، اولین گام برای بهبود ترکیب صادرات کشور لزوم تغییر نقش سیاستگذاری است. همچنین در خصوص ایجاد بستری برای شناسایی دانش و مهارت مغفول مانده در توسعه فناوری و نوآوری و ارائه نقشه راهی به سیاستگذاران، به ضرورت حرکت صحیح سیاستگذار مبتنی بر داده های تجمیعی اشاره نمود و ایده ایجاد «داشبورد ملی فناوری و نوآوری» را مطرح کرد. دکتر عزیزی نیز ثبات شرایط اقتصادی را اولین شرط اساسی برای ایجاد توسعه در سبد صادرات بنگاه های خرد و کلان دانست و تاکید کرد که در این صورت امکان برخورداری از افق بلندمدت برنامه ریزی و سرمایه گذاری توسعه صادرات در حوزه فناورانه رقم خواهد خورد.