در نشست «زیستبوم ترویج علم در ایران» مطرح شد: نیاز به یک نهاد حد واسط برای بهبود زیستبوم ترویج علم در کشور
تاریخ انتشار: 1402/02/13
به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، نشست «زیستبوم ترویج علم در ایران» با سخنرانی دکتر اکرم قدیمی، عضو هیئت علمی مرکز روز دوشنبه 11 اردیبهشت 1402 برگزار شد.
دکتر قدیمی در ابتدا با بیان اینکه پروژهای با همکاری سازمان برنامه و بودجه در مورد ترسیم الگوی ترویج علم انجام شده است، گفت: هدف این نشست ایجاد طرح مسئله در جهت بهبود زیست بوم ترویج علم در ایران میباشد.
وی با بیان اینکه ترویج علم طیف وسیعی از فعالیتها، برای کاستن فاصله میان افراد و نهادهای تولیدکننده علم و عموم مردم را شامل میشود ادامه داد: به طور کلی، عموم مردم به عنوان کسانی هستند که هم بودجه تحقیقات علمی و فناورانه را تامین میکنند و هم مصرفکنندگان علم و فناوری هستند اما در کشور ما به دلیل تامین بودجه تحقیقات توسط دولت، این موضوع متفاوت است.
دکتر قدیمی با بیان اینکه ترویج علم در عین جوان بودن، مفهومی پویا است، گفت: در اوایل سالهای دهه ۱۹۸۰، دولتهای غربی به صورت جدی توجه خود را به ترویج علم معطوف کردند و سعی کردند که زمینههای مناسب را برای رشد آن فراهم کنند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با اشاره به شیوههای متفاوت ترویج علم، افزود: ترویج علم در قرن ۱۸ و ۱۹ تنها به صورت چاپ آخرین دستاوردهای علمی مطرح میشود، ولی در حال حاضر اشکال جدیدی مانند فروشگاههای علمی، رستورانها و کافههای علمی، پارکها و موزههای علمی و کنفرانسهای عمومی علمی به خود گرفته و همین نشاندهندهی تکامل و تغییرات ترویج علم است.
رییس انجمن ترویج علم ایران، ضمن بیان اینکه به دلیل شیوههای متفاوت ترویج علم، نمیتوان تعریف واحدی از این مفهوم ارائه کرد، توضیح داد: برای رسیدن به وفاق در امر ترویج علم، ایجاد زبان مشترک یا عبارتی که مورد قبول همگان باشد، ضروری است. دو معنای گسترده در مورد ترویج علم وجود دارد. اولین معنای آن؛ فرآیند اشاعه و انتشار علوم خاص به حیطه گستردهای از مردم و دیگری، تغییر دیدگاه عامه و تغییر فرهنگ مردم نسبت به استفاده از علم و منافع آن است.
وی ضمن بیان اینکه ترویج علم در مسیر تکامل خود سه مرحله مختلف پذیرش علم از سوی عامه، درک عامه از علم و مشارکت عامه در علم دارد، به تشریح این مراحل پرداخت.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور درباره تاریخچه ترویج علم در ایران، گفت: رگههای آغازین فرآیند ترویج علم در ایران به آغاز کار رادیو باز میگردد و این فرآیند در ایران نیز مانند دیگر کشورها، فراز و نشیبهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. اما اولین جرقههای شکلگیری اندیشه جدی در مورد این موضوع را شاید بتوان به سال ۱۳۷۸ در هماندیشی «بررسی راهکارهای گسترش علوم در ایران» دانست.
رییس انجمن ترویج علم ایران در مورد چالشهایی که در ایران در موضوع ترویج علم وجود دارد، گفت: یکی از این چالشها، ابهام در تعریف ترویج علم است. این ابهام سبب برداشتهای گوناگونی شده است. به همین دلیل اجماع و وفاق بر سر موضوع ترویج علم ضروری به نظر میرسد. ترویج علم؛ فرآیند افزایش آگاهی عمومی جامعه نسبت به علم و کاربرد آن در زندگی روزمره و گسترش تفکر علمی در جامعه است.
وی چالش دوم را جایگاه ترویج علم در اسناد بالادستی دانست و ادامه داد: در حال حاضر ترویج علم در اسناد بالادستی، جایگاه خوبی ندارد و تنها در نقشه جامع علمی کشور به صورت غیر مستقیم و در برنامه ششم توسعه در حد یک بند به آن پرداخته است.
دکتر قدیمی ادامه داد: یکی دیگر از چالشها این است که ابزارهای ترویج علم در حال حاضر بسیار محدودند و اثربخشی اندکی دارند. همچنین روشهای ترویج علم در سطح جهانی، بسیار متنوعند، اما محدود بودن روشهای مورد استفاده در ایران تا حدی میتواند استفاده فراگیر از این روشها را دچار مشکل کند. به علاوه وضعیت ترویج علم، از منظر صنعت فرهنگی نیز بسیار ضعیف است و هنوز مواردی مانند ساخت فیلم مستند، انیمیشن، و … در حوزه ترویج علم مرسوم و رایج نشده است.
وی چالشهای فعالیتهای ترویجی در ایران را در سطوح خرد، میانی و کلان طبقهبندی کرد و گفت: در سطح خرد چالشهایی مانند کمبود بودجه، کمبود نیروی انسانی کارآمد، نبود ساختار اداری مناسب و نداشتن فضای مناسب است. چالشهای سطح میانی، مواردی از جمله باور نداشتن به فعالیتهای ترویجی در میان مدیران میانی، اولویت نداشتن فعالیتهای ترویجی در میان پژوهشگران، نبود همراهی و همکاری مؤثر میان سازمانها و نهادهای دخیل در ترویج علم است. در سطح کلان نیز از نبود سند راهبردی و سیاستی مرتبط با ترویج علم، نداشتن ردیف بودجه مشخص، بیتوجهی به پژوهش در نظام ترویج علم و نبود استاندارد و شاخصهای ارزیابی میتوان نام برد.
قدیمی با بیان اینکه برای ترویج علم در ایران به الگوی خاصی نیازمندیم، تاکید کرد: این الگو و نقشهراه باید قابلیت و توانمندی پیادهشدن در جامعه را داشته باشد و با شاخصهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی وسیاستی ایران تطابق و سازگاری داشته باشد.
به گفته رییس انجمن ترویج علم ایران، زیستبوم ترویج علم مجموعهای از افراد، گروهها و تمامی نقشآفرینان حوزه ترویج علم هستند و این نقشآفرینان، مرز مشخص، منافع و اهداف مشترکی دارند.
قدیمی اظهار کرد: در پروژه انجام شده، الگویی برای زیستبوم ترویج علم در ایران طراحی شد و در این الگو سه بخش دولتی، قانونگذاری و خصوصی ترسیم شده است که تعاملات میان این سه بخش نشاندهنده پیچیدگی نقشها میباشد.
وی تاکید کرد: ایجاد زیرساختهای ترویج علم، به عنوان منطقه مشترک دو بخش دولتی و خصوصی نشاندهنده کارکرد ویژه این دو بخش در تاسیس زیرساختهای اعتباری، مالی و همچنین برنامههای ترویج علم است و تحقق هر یک از برنامههای ترویج علم، بدون ایجاد چنین زیرساختهایی ممکن نخواهد بود.
به گفته قدیمی، در مدل زیستبوم ترویج علم نیاز به یک واحد هماهنگکننده وجود دارد که میتواند شورای ترویج علم، به عنوان نهاد واحد این نقش را به عهده بگیرد. در این زیستبوم، نهادها و سازمانها از طریق نهاد متولی واحد متخصص میتوانند با هم در ارتباط منظم باشند. بازخورد این روابط زنجیرهوار به این چرخه باز میگردد و موجب تعادل بین نهادها میشود.
وی در این نشست پیشنهاداتی مانند دخالت مؤثر دولت در بخش ترویج علم، ورود بخش خصوصی در امر ترویج علم با همکاری دولت، تشکیل و تاسیس نهادی برای بالا بردن درک عامه از علم، تدوین سیاستهای نوین در بخش آموزش، افزایش تعاملات و فراهم کردن شرایط همکاریهای گروهی در جامعه، توجه به ترویج علم در اسناد کلان ملی و … ارائه داد.
در پایان رییس انجمن ترویج علم ایران، برگزاری چنین نشستهایی را شروع گفتگو در این زمینه دانست و از نقشآفرینان این حوزه دعوت کرد در نشستهای آینده حضور پیدا کنند.